سال‌هاست که کشور ما در زمره رکوردداران مصرف خودسرانه دارو در دنیاست. آمارهای تازه منتشرشده نیز، از مصرف بالا و خودسرانه آنتی‌بیوتیک در ایران خبر می‌دهد؛ داروهایی که اغلب بدون نسخه پزشکی مصرف می‌شوند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از هفته نامه آتیه نو، مصرف خودسرانه میلیون‌ها آنتی‌بیوتیک در سال -جدای از خطرات جدی‌ای که برای سلامت جامعه دارد- هزینه‌های هنگفت و غیرضروری را هم به بیمه‌های درمانی تحمیل می‌کند.
به گفته مهدی طباطبایی، معاون بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان، مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران، 16 برابر استاندارد دنیا است و بالارفتن مقاومت دارویی، نتیجه استفاده خودسرانه از آنتی‌بیوتیک‌هاست؛ که به دنبال آن، روند درمان، طولانی‌تر و هزینه‌های درمان نیز بیشتر خواهد شد.
طباطبایی هشدار می‌دهد: «مردم هیچ کشوری در جهان به اندازه ایران، آنتی‌بیوتیک مصرف نمی‌کنند و این مصرف بی‌رویه و خودسرانه، موجب بروز مقاومت‌های میکروبی و عفونت‌های بیمارستانی شده است؛ طوری که حتی برای بیماری‌های ویروسی و سرماخوردگی نیز در زمان مراجعه به مراکز درمانی و مطب‌ها از پزشکان درخواست تجویز آنتی‌بیوتیک می‌کنند.»
چند ماه قبل هم حسن هاشمی، وزیر بهداشت ضمن ابراز نگرانی از مصرف بالای آنتی‌بیوتیک در ایران، اعلام کرد: «بیست‌درصد از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در مراکز بهداشتی و درمانی و هشتاد درصد در بخش سرپایی یا به صورت خوددرمانی، توسط مردم مصرف می‌شود؛ درحالی که کارشناسان اعتقاد دارند پنجاه درصد این مصرف‌ها، غیرضروری است. درواقع، باید بپذیریم که شرایط کشور از نظر مصرف آنتی‌بیوتیک مناسب نیست و مصرف آن روبه فزونی است و این زنگ خطری است که باید برای آن چاره‌اندیشی شود.» هاشمی تصریح می‌کند: «پنجاه درصد از نسخه‌های پزشکی، حاوی آنتی‌بیوتیک است و از هر ده دارویی که در نسخه تجویز می‌شود، حداقل یک قلم آن، آنتی‌بیوتیک است.»
زیان‌های مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک بر پیکره تامین‌اجتماعی
سازمان تامین‌اجتماعی، به عنوان بزرگ‌ترین خریدار و دومین ارائه‌دهنده خدمات درمانی در کشور، زیان‌های اقتصادی سنگینی بابت مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها متحمل می‌شود.
عبدالواحد خدامرادی، از پژوهشگران موسسه عالی پژوهش تامین‌اجتماعی، در تحلیل این زیان‌ها به نتایج پژوهش علمی اخیر در این موسسه اشاره می‌کند و می‌گوید: «نتایج مطالعات این مجموعه از مصرف بیش از حد و نادرست داروهای آنتی‌بیوتیک در کشور حکایت دارد؛ به طوری که دوازده الی سیزده درصد از ارزش بازار دارو -معادل حدود 18 هزار میلیارد ریال- در سال 94 مربوط به این گروه دارویی بوده است. نکته قابل‌توجه این است که هزینه آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور و در نیمه دوم سال یادشده، نسبت به نیم‌سال اول، حدود چهل درصد افزایش داشته و این به احتمال زیاد، نشان‌دهنده این است که داروهای آنتی‌بیوتیک برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا استفاده می‌شود که از لحاظ علمی، این داروها اثر خنثی در درمان این نوع بیماری‌ها دارند.
همچنین نتایج مطالعات میدانی این مجموعه -که در برخی مراکز درمانی برای سه عمل جراحی سزارین، کاتاراکت و فتق، نحوه و وضعیت تجویز آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی مورد بررسی قرار گرفته- نشان‌دهنده این است که تجویز دارو به صد درصد زنان سزارین‌شده -از لحاظ انتخاب صحیح نوع دارو، دوز مناسب و زمان تجویز در مقایسه با دستورالعمل علمی- به شکل نادرست صورت می‌گیرد. همچنین به گفته خدامرادی، بر اساس این مطالعات علمی، برای اعمال جراحی فتق و کاتاراکت هم تعداد زیادی از داروهای آنتی‌بیوتیک به شکل نادرست و اضافی تجویز می‌شود. مسئله نگران‌کننده در زمینه مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک، مصرف خودسرانه و عدم ضرورت مصرف و یا استفاده نادرست و تجویز زیاد از حد این داروها است و همچنین اثرات مضری که برای بیمار -از جمله مقاومت دارویی- به همراه دارد. به وجودآمدن میکروب‌های مقاوم، متعاقب تجویز بی‌رویه و ناصحیح آنتی‌بیوتیک‌ها، به یک معضل جهانی تبدیل شده است. عفونت‌های ناشی از این میکروب‌های مقاوم، موجب آسیب و مرگ‌ومیر و هزینه‌های زیاد برای بیماران و همچنین سیستم سلامت و جامعه می‌شود. نظارت بر داروهای آنتی‌بیوتیک در جهت منطقی‌کردن مصرف داروها و کاهش هزینه‌ها نیازمند سیاست‌ها، ابزار و اهرم‌های کنترلی است و لازمه اتخاذ و به‌کارگیری اهرم‌های کنترلی مناسب نیز انجام تحقیقات و مطالعات علمی برای شناسایی مشکلات و درجه اهمیت آنها و پی‌بردن به علل به‌وجودآورنده مسئله است. به اعتقاد این پژوهشگر، به دلیل تجویز بالا و غیرضروری و هزینه زیاد داروهای آنتی‌بیوتیک، بار مالی سنگینی به نظام سلامت تحمیل می‌شود. بنابراین ضروری است قوانین تعریف‌شده مشخصی بر تجویز داروها، توزیع دارو و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها وجود داشته باشد. به علاوه، باید کنترل لازم بر اجرای قوانین وضع‌شده و تحریم در صورت نقض قوانین، اعمال شود. علاوه بر موارد ذکرشده، آموزش پزشکان، داروسازان و عموم مردم، امری ضروری است. ایجاد راهنماهای آنتی‌بیوتیک و نحوه اجرای راهنماها می‌تواند نقاط عطفی اساسی در جهت کاهش مصرف و بارمالی آنتی‌بیوتیک‌ها باشد.
مصرف آنتی‌بیوتیک، منطقی می‌شود اگر...
«سفکسیم»، «آزیترومایسین» و «آموکسی‌‌سیلین» از جمله رایج‌ترین داروهای آنتی‌بیوتیک در کشور است که در خانه بسیاری از ایرانی‌ها وجود دارد و خیلی‌اوقات هم به شکل خودسرانه مصرف می‌شود. دکتر فاطمه سلیمانی، دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی سازمان غذا و دارو، در گفت‌وگو با آتیه‌نو، به تبعات مصرف خودسرانه و تجویز غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی فردی به دلیل مصرف خودسرانه داروهای آنتی‌بیوتیک دچار مقاومت دارویی شود، آن‌گاه بدن این فرد در صورت بیمارشدن، به طیف زیادی از آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نخواهد داد که در نتیجه باید داروهای گران‌قیمت‌تر و سمی‌تری تجویز شود. بنابراین،ژ علاوه بر بیمار، جامعه نیز به دلیل افزایش هزینه‌های درمان، ضرر خواهد کرد.» به گفته سلیمانی، رهاکردن دوره‌های درمان آنتی‌بیوتیک هم می‌تواند موجب بروز عفونتی جدید و خطرناک شود که همین موضوع هم می‌تواند هزینه‌های درمان را افزایش دهد. پزشکان می‌توانند ضمن آموزش به بیمار، شرایطی را پیش بیاورند که بیمار از مضرات مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها و نیمه‌کاره رهاکردن درمان‌های آنتی‌بیوتیک، آگاه باشد. دکتر بهروز بنیادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در گفت‌وگو با آتیه‌نو از زاویه‌ای دیگر به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: «راه‌حل ریشه‌ای برای جلوگیری از مصرف خودسرانه و تجویزهای غیرضروری پزشکان، اجرای نظام ارجاع، برنامه پزشک خانواده و ابلاغ راهنماهای بالینی است.» به گفته این نماینده مجلس، اگر تمام مسیر تولید تا مصرف دارو، کاملا شفاف باشد و مسیر مصرف دارو از سوی بیمار با هدایت پزشک خانواده صورت گیرد، سهم زیادی از مصرف خودسرانه داروهای آنتی‌بیوتیک کاهش پیدا می‌کند؛ زیرا پزشک خانواده، موظف است که به بیمار هم آموزش دهد و مانع از ایجاد مقاومت دارویی در بیماران شود. همچنین بنیادی تاکید دارد: «با ابلاغ راهنماهای بالینی و الزام پزشکان به رعایت این راهنماها، مسیر تجویز دارو هم شفاف می‌شود و در آن صورت، دیگر پزشک نمی‌تواند مثلا برای درمان سرماخوردگی، داروی آنتی‌بیوتیک تجویز کند.» البته تکمیل پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان که در اسناد بالادستی هم به آن اشاره شده، راهکار دیگری برای کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور است. هم‌اکنون خیلی از نسخه‌های پزشکی، دور ریخته می‌شوند و بانک اطلاعاتی از داروهای تجویزشده وجود ندارد، اما در صورت تشکیل پرونده الکترونیک سلامت از سوی متولی نظام سلامت، تجویزهای دارویی، کاملا ثبت و رصد می‌شود؛ طوری‌که با کمک این سامانه می‌توان تجویزهای غیرضروری آنتی‌بیوتیک را به پزشکان گوشزد کرد.
